Пробиотиктердің негіздері. Пробиотиктер дегеніміз не және олар АІЖ-ға қалай әсер етеді?

Ағзаның жалпы жай-күйі ішектің саулығына байланысты. Барлық ішкі органдардың дұрыс қызмет етуі үшін қажетті қоректік заттар осы жерде сіңіп, ферменттеледі. Ішектің өзінің ерекше ортасы бар – осы жерде триллиондаған бактериялар көбейіп, «тіршілік етеді», олардың жиынтығы микробиота деп аталады. Жақсы және жаман микроорганизмдердің тепе-теңдігі бұзылғанда дисбактериоз диагнозы қойылады, бұл жағдайды пробиотиктердің көмегімен түзетуге болады.

Пробиотиктер дегеніміз не?

Пробиотиктер — бұл асқазан-ішек жолында тіршілік ететін және оның ажырамас бөлігі болып табылатын микродақылдар. Олар ағзаның тіршілігі үшін маңызды бірқатар функцияларды атқарады:

• ас қорытуға қатысады, қоректік заттарды ыдырата отырып, олардың ішекке сіңуіне септігін тигізеді;
• органдардың аурулары мен функциялық ақауларын тудыруы мүмкін патогенді және шартты-патогенді микроорганизмдердің өсуін тежейді;
• ағзаның вирустарға, инфекцияларға, бактерияларға қарсы қорғаныс күшін жұмылдырады;
• дәрумендер мен гормондар синтезіне қатысады;
• токсиндерді сыртқа шығарады.

Дәріханалық пробиотик — ішек дисбактериозын тиімді емдеу үшін пайдалы бактериялардың қайнар көзі. Олар диарея, іш қату, жүрек айну, тәбеттің жоғалуы, метеоризм, іштің ауыруы сияқты симптомдардың алдын алу және жою үшін тағайындалады.

Пробиотиктердің негізгі түрлері

Шартты түрде сау микрофлора құрамына кіретін бактериялардың барлық түрлері үш топқа бөлінеді:

1. Лактобактериялар (Lactobacillus) — ішекте тіршілік ететін және ас қорыту жүйесінің саулығы үшін пайдалы микроорганизмдер. Олар тамақты, глюкозаны және лактозаны ыдыратуға, дәрумендер синтезіне қатысады, ағзаны зиянды бактериялардан қорғауға көмектеседі, антиоксиданттық және диареяға қарсы әсері бар, иммунитетті нығайтады және микрофлораның тепе-теңдігін сақтайды.
2. Бифидобактериялар (Bifidobacterium) — жасушадағы және жасушадан тыс иммунитетті нығайтып, ағза ақауларын (іш қату, диарея) тиімді жойып, жасұнықтың қорытылуына және зат алмасу процестеріне қатысады, холекальциферол (Д3), кальций, темір, В тобының дәрумендерін синтездеуге және сіңіруге қатысады. Бифидобактериялардың қабынуға қарсы айқын әсері бар, олардың ойық жаралар мен гастритті емдеу кезіндегі маңызы зор.
3. Ашытқы — ас қорыту процестерін жеделдетеді және белсендіреді, пайдалы микрофлораның көбеюіне ықпал етеді.

Ішекке арналған пробиотиктер — құрамы әртүрлі препараттар. Препаратты барынша тиімді қолдану үшін оның фармакологиялық әрекетін түсіне білген жөн:

• лактобактериялар — бұл пайдалы микрофлораның орнығуы үшін оңтайлы орта құра отырып, сүт қышқылын өндіретін сүт штаммдары;
• бифидобактериялар — қорғаныс, иммунологиялық, синтетикалық функцияларды орындайтын ішек микрофлорасының негізгі массасы;
• антагонистер — бұл ішекте болмайтын немесе көбеймейтін, бірақ препараттардың құрамында микрофлораның тепе-теңдігін қалпына келтіруге көмектесетін бактериялар.

Құрамында ішекке арналған бифидобактериялары бар препараттар келесідей болып жіктеледі:

• монокомпонентті — құрамында бактериялардың бір штаммы бар;
• поликомпонентті — құрамында бірнеше штамм бар;
• синбиотиктер — пробиотиктерді пребиотиктермен біріктіреді (біріншілері — ішекке қоныстанады, екіншілері — олардың өсуіне оңтайлы ортаны сақтап тұрады);
• сорбциялық — құрамына бифидобактериялар мен сорбенттер кіреді.

Сондай-ақ пайдалы бактериялар ашымалда кездеседі, бірақ бұл өнім сол күйінде пайдаланылмайды, бірақ рационға тұрақты түрде қосу үшін ұсынылатын пайдалы ашытылған сүт өнімдерін дайындау үшін қолданылады.

Пробиотиктердің АІЖ-ға пайдасы

Пробиотиктің негізгі арналған мақсаты — ішекте сау микрофлораны сақтау, дисбактериозға жол бермеу. Бұл жағдай әртүрлі факторлардың әсерінен дамиды және келесі симптомдар ілесіп жүреді:

• диарея;
• іштің ауыруы;
• газдың жиналуы, іштің қампиюы;
• құсу және жүректің айнуы;
• тәбеттің нашарлауы.

Пробиотиктер құрамындағы пайдалы бактериялар ішек ортасына еніп, тез көбейіп, патогенді микрофлораның өсуін тежейді:

• адгезияға жол бермейді — патогенді бактериялардың ішек қабырғаларына жабысып бекінуіне кедергі жасап, олардың бөлінуі мен өсуіне мүмкіндік бермейді;
• патогенді микрофлораның өсуіне тосқауыл қоя отырып, рН деңгейін төмендетеді;
• маңызды бәсекелестік тудыратын қоректік нутриенттерді тұтынады.

Сондай-ақ пробиотиктер ішектің шырышты қабығының күйіне жағымды әсер етеді — қабыну процестерін бәсеңдетеді, тіндердің қалпына келуіне ықпал етеді, шырыштың пайда болуына қарсы тұрады. 

Пробиотиктер қалай жұмыс істейді?

Пробиотиктер құрамындағы пайдалы бактериялар ішекке өтіп, оны басып алады, микрофлораның дұрыс тепе-теңдікте болуын қамтамасыз етеді. Ағзада олар екі негізгі функцияны орындайды:

• Олар жіті ішек инфекцияларымен күресіп, қоздырғышты жою үшін барлық жағдайларды жасайды.
• Ағзаның иммундық күштерін, оның патогендерге төзімділігін арттырады.

Бактериялар сондай-ақ басқа механизмдерге де қатысады:

• қышқыл ортаны реттейді;
• бактерицидтерді, сүт қышқылын және басқа да микробқа қарсы заттарды синтездейді;
• көмірсуларды ферменттеп, АІЖ саулығы үшін қажетті май қышқылдарына айналдырады;
• токсиндерді бейтараптандырып, сыртқа шығарады;
• АІЖ ішкі қабатын жауып тұратын шырыш, яғни муцин өндіруге қатысады;
• А типті иммуноглобулин синтезін жеделдетеді, шырышты қабықта қорғаныс тосқауылын жасайды.

Ішектің сау микрофлорасы жалпы денсаулық пен әл-ауқаттың негізі екенін түсінген жөн.

Пробиотиктердің табиғи көздері

Азық-түлік өнімдері — ағзаға қажетті микронутриенттердің негізгі қайнар көзі. Кейбіреулерінде пайдалы бактериялар бар және олар ішек микрофлорасын сақтауға көмектеседі. Дисбактериоздың алдын алу үшін рационға не енгізу қажет:

• Табиғи йогурттар мен айран. Сонымен қатар бұл өнімдер қабынуды басуға, токсиндерді сыртқа шығаруға көмектеседі, кальций көзі болып саналады.
• Ферменттелген қатты ірімшіктер. Остеопороздың және жүрек-тамыр ауруларының даму қаупін азайтады.
• Табиғи ашыту тәсілімен сіркесусыз дайындалған тұзды көкөністер. Мұндай өнімдер құрамындағы К дәрумені мен натрий перистальтиканы жақсартады.
• Ашытылған нан. Ас қорытуды жақсартып, қант пен глютенді ыдыратады, минералдар мен дәрумендерге бай.
• Жасыл зәйтүн. Құрамында сүт қышқылы бар бактериялар ас қорытуды жақсартады, қабынуды, шырышты қабықтың тітіркенуін жояды.

Сондай-ақ аз мөлшерде пробиотиктер табиғи алкоголі аз сусындарда (сыра, шарап), жаңа алынған көк бұршақта, қара шоколадта болады. 

Ішек саулығының проблемалары мен зардаптары

Ұзақ мерзімді дисбактериоз ішектен тыс әртүрлі асқынуларды тудырады. 

1. Иммунитеттің төмендеуі, жиі қайталанатын вирустық және инфекциялық аурулар.
2.  Артық тамақтанудан немесе тәбеттің жоғалуынан салмақтың өзгеруі.
3. Дерматологиялық проблемалар — терінің қабынуы, бөртуі, шаштың құрғауы және түсуі, тырнақтың сынғыштығы.
4. Қалжырап шаршау, үнемі шаршап жүру, ішектің интоксикациясынан өнімділіктің төмендеуі.
5. Қоректік заттардың ішекке сіңу қабілетінің бұзылуы салдарынан дәрумендер мен минералдардың жетіспеуі, тапшылығы.
6. Инсулинге төзімділіктің дамуы.
7. Кейбір тамақ түрлерін қабылдай алмау.
8. Гормондардың бұзылуы.

Емделмеген жағдайда микрофлораның бұзылуы ерлер мен әйелдердің репродуктивті функцияларына теріс әсер етуі мүмкін, етеккір циклының бұзылуына, түсік тастауға, либидоның төмендеуіне әкелуі мүмкін.

Нормобакт ішек проблемалары кезінде қалай көмектеседі

Нормобакт — өзінің теңдестірілген құрамының арқасында ішек микрофлорасының қалпына келуіне ықпал ететін пробиотик. Ол диарея, газ жиналуы, жүрек айну, тәбеттің өзгеруі сияқты симптомдар кезінде көмектеседі. Нормобакт пробиотик препараттары желіде кеңінен ұсынылған. Мысалы, Нормобакт Complex құрамында лактобактерия және бифидобактериялармен қатар дәрумендер кешені бар. Ал Нормобакт Аквабаланс құрамында су-электролит теңгерімін қалпына келтіретін Na және К тұздарының кешені бар. Осы құрамының арқасында Нормобакт препараттары ішекке және жалпы ағзаға кешенді әсер етеді:

• ішек микрофлорасын қалпына келтіреді;
• ішектің қызметін сақтайды.

Нормобакт пробиотиктері жаңа туған нәрестелерге, жүкті әйелдерге және қарт адамдарға тағайындалады. Препараттың пішіні мен құрамы пациенттің симптомдары мен жеке ерекшеліктеріне қарай таңдалады. Нұсқаулықтар дұрыс сақталғанда Нормобакт жанама әсерлер тудырмайды. 

Пробиотиктерді антибиотик терапиясынан, дұрыс тамақтанбаудан, бұрынғы немесе созылмалы аурулардан туындаған дисбактериоздың алдын алу үшін қабылдаған жөн. Курсты бастамас бұрын дәрігермен кеңескен жөн.

Дерек көздері: 

1. Mechanisms of Action of Probiotics and the Gastrointestinal Microbiota on Gut Motility and Constipation, Eirini Dimidi https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28507013/ 
2. Probiotics, Nancy Toedter Williams https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20208051/ 
3. Probiotics, prebiotics and the gastrointestinal tract in health and disease, Luis Vitetta https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24633989/